De kracht van ademhalen

Het gebeurt vanzelf, het is er altijd, dag en nacht, een leven lang en vaak zonder dat we het doorhebben. De één krijgt het al Spaans benauwd bij de gedachte zijn of haar aandacht erop te moeten richten, de ander waant zich met gemak binnen enkele seconden in een oase van rust: de ademhaling.

We vinden het veelal volkomen vanzelfsprekend en er wordt weinig aandacht aan de ademhaling geschonken, maar het is van essentieel belang voor ons leven. Vanaf het moment dat we geboren worden tot aan onze dood zullen we ademhalen, evenals het hart dat klopt en alle andere processen in het lichaam die het mogelijk maken om te kunnen leven en functioneren. Met name voor mensen die geconfronteerd worden met long- en luchtweg gerelateerde gezondheidsproblemen kan ademhalen ineens niet meer de normaalste zaak van de wereld zijn. Ook personen die te maken krijgen met heftige emoties, zoals angst, kunnen de ademhaling in een heel nieuwe dimensie gaan zien.

Misschien heb je vroeger als kind weleens meegedaan aan een wedstrijdje adem inhouden in het zwembad. Wie het langst zijn of haar adem onder water kon inhouden, had gewonnen. Ondanks dat je misschien proestend en happend naar lucht weer boven water kwam, kan het zijn dat je je bewust werd dat we normaal gesproken niet over ademhalen na hoeven te denken en dat je er maar in enige mate controle over hebt. Waar we vaak niet bij stilstaan is dat de ademhaling ons eigenlijk heel veel informatie kan geven. Ieder mens heeft zich in de loop van zijn of haar leven namelijk een bepaald adempatroon eigen gemaakt. Dit patroon is beïnvloed door je unieke levensgeschiedenis. Daarnaast is het ritme van moment tot moment afhankelijk van activiteiten, zoals lichamelijke inspanning, gedachten en emoties.

Je kunt misschien opmerken dat de ademhaling verandert. Soms is het rustig en regelmatig, andere keren onrustig, vluchtig en onregelmatig. Het ritme van je ademhaling zegt dus veel over je lichamelijke en geestelijke toestand. Misschien kun je bij wijze van experiment eens stilstaan bij hoe jouw ademhaling op dit moment is. Is het langzaam en diep, hoog en oppervlakkig of iets ertussenin? Ook zou je je bewust kunnen zijn van de ademhaling wanneer je bijvoorbeeld gestrest, boos, opgewonden, verrast of ontspannen bent. Momenten als ‘s morgens wakker worden of vlak voordat je in slaap valt zijn ook interessant om te observeren.

Bij het ontwikkelen van opmerkzaamheid, wat met mindfulness en meditatie beoefend wordt, speelt de ademhaling een buitengewoon belangrijke rol. Het wordt altijd opgenomen in de basisinstructies. Hierbij geldt meestal dat de aandacht meestal gericht wordt op de buikademhaling; het rijzen en dalen van de buikwand bij iedere in- en uitademing. Het is een brug tussen de onbewuste en bewuste geest. De ademhaling leent zich namelijk goed als hulpmiddel om onze aandacht naar het ‘hier-en-nu’ te brengen. Het helpt je om de automatische piloot, de stand waarop we gedurende de dag veelal leven, uit te schakelen en je bewust te zijn van het moment. Daarnaast raken we door meditatie op de ademhaling meteen vertrouwd met het onderwerp ‘verandering’. Tijdens het oefenen zien we dat ervaringen komen en gaan en dat bijvoorbeeld ook onze emotionele gesteldheid reageert door, soms heel hevig, van ritme te veranderen. Als laatste is de aandacht op de ademhaling een tool om met de aandacht in het lichaam te komen en uit het hoofd, uit de denkende geest.

In het geven van een training kom ik geregeld deelnemers tegen die tijdens de beoefening graag ‘goed’ willen ademhalen en streven naar een diep en langzaam ritme. Het wordt moeilijk gevonden om zich op de ademhaling te concentreren zonder het proberen te beïnvloeden. Wanneer het vervolgens niet lukt om het gewenste ritme te bereiken, komt er frustratie en spanning op. Maar het is van belang te weten dat je bij mindfulness de adem niet anders hoeft te maken dan hoe hij op dat moment is. Het gaat erom dat je aandacht voor de ademhaling hebt en dat je het volgt, hoe het ook is. De verandering in je adempatroon komt namelijk vanzelf als je lichaam, door je aandacht, daaraan toe is. Je hoeft daar niets anders voor te doen dan opmerkzaam zijn. Komt er toch een gevoel van duizeligheid of vermoeidheid op? Wellicht is dat een teken dat je je de adem (onbewust) forceert. Neig je tot hyperventilatie of raak je in de war? Besteed dan alleen aandacht aan de uitademing. Je kan daarbij bijvoorbeeld de neus als focus gebruiken. Maar wanneer ook dit teveel is, dan kun je altijd de concentratie op de ademhaling tijdelijk loslaten en verschuiven naar iets anders, zoals bijvoorbeeld het zitvlak in contact met de stoel of het kussen. En als je zover bent, kun je heel voorzichtig opnieuw het contact met de ademhaling opzoeken, alsof je met je tenen in het zwembad gaat om het water te voelen. Vaak zie je dat mensen na enige tijd steeds meer vertrouwd raken met hun ademhaling, door met zachte discipline te oefenen om de aandacht iedere keer weer terug te brengen.

Naast oefenen in een formele meditatiesetting, vind ik het volgende misschien wel het mooiste aan de ademhaling. Het is werkelijk áltijd bij je! Je kunt het niet thuis achterlaten. Of je nu in de bus zit, op een feestje staat, in de wachtkamer van de tandarts zit of een lastig gesprek hebt; je kunt ten alle tijden je aandacht op de ademhaling richten en gebruiken als anker om in het ‘nu’ te komen.

Dus: hoe is je ademhaling nu? En nu, en nu…. en nu?